ARTISTAREN ESTATUTUA. Auziaren egoera (legeria)
Artistaren Estatutuaren onarpena Espainiako politika kulturalean mugarri bat izango zela espero zen, baina Herkulesen lana edo Sisiforen zigorra dirudi orain. Iristear dagoela dirudien bakoitzean, prozesu osoa oztopatu edo, zuzenean, eteten duten zailtasun berriak agertzen dira.
Ondorioz, gorabehera guztien ondoren, pertsona asko galdezka hasi dira azkenaldian “zer gertatu zen Artistaren Estatutuarekin?” edo “zein egoeratan dago hori?”.
SFTLtik, urteak daramatzagu auzi honetan parte hartzen eta artistaren estatutuaren egoerari buruzko informazioa ematen:
1. Artistaren Estatutua: lorpenak eta egiteke dagoena
2. Artisten lan harreman bereziaren eta musikaren sektorearen gida: 5/2022 Errege Lege Dekretuaren araubidea
3. Gobernuak aurrerapausoa eman du Artistaren Estatutuan kulturaren sektorerako langabeziako prestazio bat onartuz
4. Artistaren Estatutuaren aurrerapen berriak: hobekuntzak artisten PFEZ atxikipenetan
5. Sektore artistikorako prestazioaren gida: nola eskatu artistei zuzendutako 600 euroko laguntza
Hasierako aurrerapausoak gorabehera, Artistaren Estatutua behin baino gehiagotan trabatuta gelditu da, ezartzeko konplexua delako eta zenbait ministerioren koordinazioa eskatzen duelako. Erreforma honek Kultura, Lan eta Gizarte Ekonomia, Ogasun eta Gizarte Segurantzako Ministerioen lankidetza behar du; izan ere, horietako bakoitzak eskumenak ditu estatutuaren funtsezko alderdi jakinetan. Kultura Ministerioa ekimenen sustatzailea izan den arren, onarpen prozesuak oztopo ugari gainditu behar izan ditu. Esaterako, Lan Ministerioa araudiaren sorreran eta kontratu alderdien garapenean lanean ibili zen, baina Ogasun eta Gizarte Segurantzaren Ministerioek funtsezko neurriak geldiarazi zituzten, zerga eta aurrekontuetan zuten inpaktuagatik. Hori gertatu da, besteak beste, diru sarrera kulturalen aldizkakotasunera egokitutako PFEZren kenkari eta BEZarekin.
Gainera, 2023ko hauteskunde aurrerapenarekin, negoziazioak berriz ere atzeratu behar izan ziren, eta lan taldeak 2024an berrabiarazi ziren, Kultura ministro berriak, Ernest Urtasunek, agendari berriro ekiteko Ministerio Arteko Batzordearen presidentzia hartu zuenean. 2024ko martxoan lan talde horiek “berehala” berrabiaraziko zirela esan zen arren, Ogasun eta Gizarte Segurantzaren Ministerioekin egin beharreko bilerak ez ziren uztaila eta irailera arte antolatu, hurrenez hurren. Topaketa hauen aldizkakotasunak eta koordinazio eraginkorrik ezak frustrazioa eragin dute sektorean; izan ere, zain dauden gaiak pilatuz doazela ikusten dute eta, hori gertatzen den bakoitzean, azalpen eta justifikazio berriak eman behar dira.
Ebazteke dauden gaiak eta geldiaraztearen arrazoiak
Artistaren Estatutuaren zenbait alderdi daude oraindik ebazteke, bai zerga esparruan eta baita gizarte babesaren esparruan ere. Ebazteke dauden gai horien artean daude:
1. Zerga erreformak: Sektoreak PFEZ eta BEZaren murrizketa eta kenkariak eskatzen ditu, esparru kulturalean diru sarrerek izaten duten izaera irregularra kontuan hartzen duen zerga tratamendu batez gain. Gaur egun, jasotzen diren urtean zergapetzen ditu Ogasun Ministerioak ekoizpen kultural baten diru sarrerak. Ondorioz, ez dira islatuta gelditzen irabazi horien aurretik egon ohi diren diru sarrerarik gabeko inbertsio garai luzeak. Diru sarrera horiek modu metatu eta banatuan kontabilizatzeko eskatzen dute elkarte artistikoek, proiektu bakoitzak dakartzan ahalegin eta inbertsio luzeak hobe islatu ahal izateko.
2. Laneko gaixotasun espezifikoak: Era berean, laneko gaixotasun espezifiko jakinak aitortzea eskatzen dute artistek, hala nola afonia, abeslarien kasuan, gaur egun ez baitaude behar bezala babestuta. Horrelako gaixotasunen aurreko babesak beren jarduera profesionalarekin lotura zuzena duten gaixotasunengatiko prestazioak jarriko lituzke artisten eskura.
3. Langile autonomoen erregulazioa: Sektore artistikoak autonomo kuoten egokitzapen bat aldarrikatzen du, kuotak diru sarreren aldizkakotasunera moldatzeko. Urtean 3000 eurotik behera jasotzen dituztenentzako 167,31 euroko hileko kuota murriztua abian jarri zen arren, neurria eskasegitzat jo da.
4. 1985eko lan legeriaren eguneraketa: Artisten lan eskubideen erregulazioa, neurri batean, 1985eko Errege Dekretu baten mende dago oraindik ere, eta hor arautzen diren alderdi nagusiak ez dira eguneratu. Alderdi horien artean aipatzen dituzte 16 urtetik beherakoen kontratazioa eta aldi baterako kontratuetan abusuak murrizteko beharra; izan ere, ministerioen adostasun ezagatik, ezin izan dira egoera horiek modernizatu.
Blokeoaren eragina eta aurreikuspenak
Artistaren Estatutuaren erabateko onarpenak izandako atzerapenak eragina izan du, ez bakarrik artista eta teknikarien moduko beste profesional batzuentzat, baizik eta horien elkarteentzat ere, prozesuan aurrera egiten saiatzeko aholkularitza juridikoan inbertitu behar izan baitute.
Gainera, prozesu burokratikoa gero eta motelagoa da. Ministerioetako zuzendaritza edo departamentuetako langileak aldatzen diren bakoitzean, elkarrizketak berritik abiarazi behar dira, eta berriz azaldu behar dira sektoreak dituen arazo estrukturalak. Horrek, era berean, kulturaren esparruko ordezkarien nekea areagotzen du.
Bien bitartean, Kultura Ministerioak Eskubide Kulturalen Plan bat garatzea proposatu du. Herritarren proposamenak jasotzeko fasean dagoen ekimen horrek hamahiru ardatz tematiko jorratzen ditu, besteak beste, toki garapena, hezkuntza, genero berdintasuna, dibertsitatea, jasangarritasuna edo eskubide digitalak; sektorerako ibilbide orri bat eraikitzeko ahaleginean. Hala ere, elkarte kultural askok mesfidantzaz hartu dute proiektu hori, oraindik ere lortu ez den Artistaren Estatutuaren erabateko ezarpenetik arreta desbideratzen duela uste dutelako. Ekimen garrantzitsua izan arren, sektoreko ordezkariek azpimarratzen dute benetako lehentasuna Estatutua amaitzea eta artisten babes eta jasangarritasunerako oinarriak ezartzea dela.
Azken batean, Artistaren Estatutuak trabatuta jarraitzen du, ministerioen arteko negoziazio, burokrazia eta adostasunik ezaren ondorioz. Komunitate artistikoak pazientzia handia izan du eta modu aktiboan lagundu du proposamenen garapenean, baina erantzun argi bat eta aurrerapen ikusgarri bat eskatzen ditu ebazteke gelditzen diren gaietan, ez baitago 2024a amaitu aurretik horri ekiteko aurreikuspenik, Gobernuaren legegintzaldirako konpromisoa izan arren. Haien esanetan, beren lanbideetan egonkortasunik eta segurtasunik lortzen ez badute, kulturaren sektoreak ziurtasunik gabeko etorkizun gero eta pobretuago bati aurre egin beharko dio.